Chùa Bà Ngô ở phố Nguyễn Khuyến, phường Văn Miếu, quận Đống Đa, Hà Nội cách Hồ Gươm khoảng 1,5km. Ngôi chùa này được mệnh danh là ngôi chùa cổ, có tên chữ là Ngọc Hồ tự. Chùa có gần 900 năm tuổi, năm 1993 được nhà nước công nhận là di tích lịch sử – văn hóa.

Chùa đã trùng tu nhiều lần. Trên tấm bia đá “Ngọc Hồ tự bi kí” dựng trong chùa năm Tự Đức thứ 17 có ghi: Năm Tân Dậu (1861) làm mới ngôi nhà Tổ 5 gian, các năm Nhâm Tuất (1862), Quý Hợi (1863), Giáp Tý (1864), Ất Sửu (1865)… Sau khi được trùng tu, chùa trở nên khang trang như ngày nay với đầy đủ kiến trúc của một công trình thờ Phật: tam quan, tiền đường, hậu đường, nhà Tổ, điện Mẫu và nhiều di vật, tế khí quý.

Tam quan của chùa là gác chuông 2 tầng, 8 mái với 8 góc đao cong. Một quả chuông đồng đúc năm Canh Dần Thành Thái thứ 2 (1887) được treo ở giữa tam quan có dòng chữ Ngọc Hồ tự chung. Phật điện gồm tiền đường và hậu cung làm theo kiểu chữ Đinh. Hiên trong tiền đường dạng vòm cuốn mở rộng bằng một vì vỏ cua, là một kiểu kiến trúc ít có ở miền Bắc mà chỉ thấy ở Hội An, Huế với 2 đầu làm theo kiểu nhà kèn. Hậu cung 4 gian có nhiều của võng. Nhà Tổ, ngoài 2 ban thờ các sư tổ Bồ Đề đạt ma, các sư tổ của chùa đã viên tịch, còn có bàn thờ đức Văn Xương.

Điện Mẫu thờ các Mẫu, Ngọc Hoàng và vua Lê Thánh Tông ngồi trong ngai rồng. Hai bên thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo cùng hai gia tướng Yết Kiêu và Dã Tượng. Tượng trong chùa hiện có 35 pho được sắp xếp dọc Phật điện. Ngoài những pho như Tam thế, A di Đà tam tôn, Quan Âm thiên thủ thiên nhãn, Ngọc hoàng Thượng đế, Nam Tào, Bắc Đẩu, còn có 10 vị Diêm Vương và tượng Bà Ngô trang phục gần như tượng Mẫu. Tượng Tổ mang nhiều nét chân dung của sư nữ… Đặc biệt, trước hai bên cổng chính của chùa là một câu đối chữ Nôm, điều rất hiếm gặp tại các chùa ở Hà Nội: “Cuộc doanh hoàn đương củi quế gạo châu, cấp của làm duyên, gọi chút được tròn quả phúc; Chốn thành thị cũng non bồng nước nhược, lên chùa lễ Phật, kìa ai mến cảnh chiền già”.

Ngoài các bia đá, câu đối, chùa còn đang lưu giữ nhiều pho tượng cổ, cửa võng, hoành phi, đại tự, hương án và đồ tế khí quý giá. Trong nhà Tổ, ngoài ban thờ Bồ Đề Đạt Ma và các vị sư trụ trì chùa đã viên tịch, còn có ban thờ đức Văn Xương. Tượng Tổ mang nhiều nét chân dung của sư nữ… Gian Điện Mẫu bày tượng các Mẫu, Ngọc Hoàng và vua Lê Thánh Tông ngồi trên ngai rồng. Tại gian bên là ban thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo cùng hai gia tướng Yết Kiêu và Dã Tượng. Gian trong cùng có gắn rất nhiều bia hậu.

Trong chùa hiện có 35 pho tượng tròn, chủ yếu đặt trên Phật điện. Ngoài những pho như Tam thế, A-di-đà tam tôn, Quan Âm thiên thủ thiên nhãn, Ngọc hoàng Thượng đế, Nam Tào, Bắc Đẩu, các tượng được sắp xếp dọc tường nhà thiêu hương là Thập điện Diêm Vương, Bồ Tát và Bà Ngô trong trang phục gần như của Mẫu.

Đặc biệt, dọc hai bên cổng chính của chùa có đắp nổi đôi câu đối chữ Nôm, điều rất hiếm gặp tại các chùa ở Hà Nội. Câu đối đó như sau:

“Cuộc doanh hoàn đương củi quế gạo châu, cấp của làm duyên, gọi chút được tròn quả phúc;

Chốn thành thị cũng non bồng nước nhược, lên chùa lễ Phật, kìa ai mến cảnh chiền già.”

Nép mình trong phố phường phồn hoa tại trung tâm Hà Nội, ít ai biết rằng ngôi chùa Bà Ngô đã trải qua gần 900 năm lịch sử. Là một trong những ngôi chùa “Bà” nổi tiếng tại Thủ đô, chùa Bà Ngô là địa điểm hành hương tâm linh của rất nhiều du khách gần xa.

Tìm hiểu về lịch sử, kiến trúc ngôi chùa cổ Bà Ngô tại bài viết này.

NỘI DUNG [ẩn]

Về ngôi chùa Bà Ngô 

Chùa Bà Ngô là một ngôi chùa cổ tọa lạc tại trung tâm thủ đô Hà Nội với địa chỉ 128 phố Nguyễn Khuyến, phường Văn Miếu, quận Đống Đa. Chùa có tên chữ là Ngọc Hồi tự, được xây dựng từ thời Lý đến nay đã gần 900 năm tuổi.

Chùa Bà Ngô là kiến trúc tôn giáo gắn liền với nhiều sự tích và nhân vật trong tiến trình phát triển của lịch sử Thăng Long – Hà Nội. Chùa được công nhận là di tích lịch sử – văn hoá vào năm 1993.

Tìm hiểu lịch sử của chùa

Theo những tư liệu từ cuốn Thăng Long cổ tích khảo có ghi chép lại thì chùa được xây dựng vào thời vua Lý Thần Tông (1127 – 1128).  

Còn theo sách La thành cổ tích vịnh thì tại vị trí chùa khi xưa có một gò đất hình cái bầu đựng rượu. Vào năm 1281, Lý Huệ Tông đã cho dựng Ngọc Hồ tự (chùa Bầu Ngọc) tại đây. Tại chùa có một giếng nước trong không bao giờ cạn, nằm ở dưới mé Tam quan. Nước tại đây thường được lấy làm nước cúng và giếng cũng được coi như vật báu của chùa. Sau này, vào thời nhà Lê, phu nhân của một nhà buôn người Hoa giàu có đã bỏ tiền ra tôn tạo lại ngôi chùa này. Do đó, chùa được người dân thường gọi là chùa Bà Ngô (Ngô Khách). 

Xem thêm: Ngắm nhìn kiến trúc ngôi chùa Vạn Niên – cổ tự linh thiêng nằm bên bờ Hồ Tây

Lịch sử xây dựng và tôn tạo chùa được ghi chép lại qua nhiều năm. Theo Ngọc Hồ tự bi kí được dựng năm Tự Đức thứ 17 ghi rằng:

+ Năm Tân Dậu (1861) làm mới ngôi nhà tổ 5 gian

+ Các năm Nhâm Tuất (1862), Quý Hợi (1863), Giáp Tý (1864), Ất Sửu (1865) tô tượng, đúc chuông, sửa chữa nhỏ.

+ Năm Ất Hợi vào đời vua Bảo Đại (1935), chùa được tôn tạo và sửa chữa trên quy mô lớn. Nhờ vậy, chùa có được diện mạo với đầy đủ kiến trúc và hạng mục của một công trình thờ Phật: Tam quan, Tiền đường, Hậu đường, Nhà tổ, Điện mẫu và nhiều di vật, tế khí quý,… Do đó, đến ngày nay còn lưu giữ câu đối sau:

”Không nhớ tháng Bà Ngô sửa chữa

 Chỉ biết năm Bảo Đại khánh thành”

Tham quan vãn cảnh chùa Bà Ngô

Bước tới cổng Tam quan, ta sẽ thấy công trình gồm 2 tầng, 8 mái với 8 góc đao cong hướng về phía Nam.

Phía tầng trên là gác chuông, chính giữa treo một quả chuông đồng đúc năm 1887  mang dòng chữ Ngọc Hồ tự chung. Tầng dưới gồm 3 cánh cổng, cổng giữa quanh năm đóng nhưng 2 cổng hai bên thường mở với chiều rộng đủ để xe lam đi qua. Gác chuông chùa khi xưa là nơi diễn ra nhiều truyền thuyết kì bí được lưu truyền đến ngày nay.

Xem thêm: Chùa Hiến và những điều đặc biệt của cổ tự linh thiêng đất Hưng Yên

Đến với sân chùa, du khách sẽ thấy tấm bia đá và một cái giếng nhỏ ở ngay dưới gác chuông. Ngày nay, nước giếng thường được bơm lên để dùng để tưới cây, rửa sân chùa.

Tham quan sân chùa xong, du khách sẽ tới toa Tam bảo gồm Tiền đường, Thiêu hương và Hậu cung. Đây là nơi lưu giữ nhiều pho tượng cổ, cửa võng, hoành phi, đại tự, hương án và đồ tế khí quý giá.

Tiền đường chùa Bà Ngô gồm 3 gian, phía bên ngoài tường có gắn hai bia đá. Điều đặc biệt là mái hiên bên trong tiền đường được xây dựng theo dạng vòm cuốn mở rộng, rộng bằng một vì vỏ cua khá phổ biến ở chùa chiền tại Hội An và Huế. Tiền đường kết nối với Hậu cung 4 gian theo kiểu chữ Đinh (丁). Thiêu hương sâu 4 gian, tại gian chính điện gồm nhiều lớp cửa võng, các bệ thờ được xây giật cấp khá cao, đầu ba pho tượng Tam thế Phật gần như sắp chạm nóc. 

Nhà Tổ ngoài 2 ban thờ các sư tổ Bồ Đề đạt ma và các sư tổ của chùa đã viên tịch thì còn có bàn thờ đức Văn Xương. Nhà Tổ nối liền nhà khách kéo thành một hành lang thông vào Tam bảo và có cửa sau dẫn sang điện Mẫu. 

Điện Mẫu là một dãy nhà gồm hai nóc hình chữ “Nhị”sâu tới 9 gian. Đây là nơi thờ các Mẫu, Ngọc Hoàng và vua Lê Thánh Tông ngồi trên ngai rồng. Hai bên thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo cùng hai gia tướng Yết Kiêu và Dã Tượng. Nửa ngoài của đền Mẫu có hàng hiên mở ra sân trước và sát liền cổng bên trái cổng Tam quan.

Cách sắm lễ dâng chùa 

Trong hành trình tâm linh tại Thủ đô, chùa Bà Ngô Hà Nội là địa điểm hành hương vãn cảnh và chiêm bái được nhiều con nhang đệ tử và du khách ghé tới. Đặc biệt trong những dịp đặc biệt như lễ Tết hay các ngày hội Phật giáo, chùa đón tiếp hàng ngàn người dân tới chiêm ngưỡng kiến trúc cổ xưa, vãn cảnh và lễ bái các vị chư Phật cùng lòng hướng thiện tới cầu bình an, sức khỏe.

Lúc này, mọi người nên sắm sửa lễ vật thành tâm để bái yết nơi cửa chùa. Con hương đệ tử không cần sắm sửa lễ vật mâm cao cỗ đầy mà chỉ cần đơn giản nhưng thành tâm là đủ. Đến với chùa Bà Ngô, ta nên dâng đặt hương án Phật những đồ chay, tịnh như hương hoa, quả tươi chín, trầu cau, xôi chè hay phẩm oản. Khi dâng lễ đền Mẫu tại chùa, ta có thể sắm sửa lễ chay mặn tùy tâm nhưng nếu là lễ mặn thì chỉ nên dâng đồ mặn đơn giản như rượu, giò, gà.

Trong những vật lễ dâng lên hương án nhà chùa, Oản Tài Lộc là Ngọc thực được nhiều người lựa chọn để thêm phần trang trọng, linh thiêng và chỉn chu. Oản Tài Lộc cô Tâm là vật lễ thiết kế độc lạ, ý nghĩa, có thể trưng lễ trong thời gian dài mà không bị hỏng, mốc.

<