Đức Đạt Lai Lạt Ma đời thứ Mười Ba - Thupten Gyatso

Đức Đạt Lai Lạt Ma XIII, Thupten Gyatso, sinh năm cầm tinh con Chuột lửa 1876 trong một gia đình nông dân sinh sống tại làng Langdun thuộc vùng Dagpo, nằm ở miền trung Thakpo của Tây Tạng, cha Ngài là Kunga Rinchen và mẹ Ngài là Lobsang Dolma.

Năm 1877, Ngài được công nhận là hóa thân của Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 12 từ lời tiên tri của vị Thần Hộ Pháp Nechung của Tây Tạng và từ các dấu hiệu tốt lành khác tại nơi Ngài được sinh ra. Sau đó Ngài được hộ tống đến Lhasa. Năm 1878, Vị Ban Thiền Lạt Ma VIII, Tenpai Wangchuk, thực hiện nghi lễ xuống tóc cho Ngài và ban cho Ngài Pháp danh là Ngawang Lobsang Thupten Gyatso Jigdral Chokley Namgyal. Năm 1879, Ngài đã đăng quang tại Đại Lễ Đường trong cung điện Potala. Cuối năm đó, Ngài đã thọ giới Ưu-Bà-Tắc sĩ từ quan nhiếp chính Tatsak Rinpoche, Ngawang Palden Yeshi. Năm 1882, lúc sáu tuổi, Đức Đạt Lai Lạt Ma XIII được chính thức thọ giới Sa di cũng từ vị Nhiếp chính này.

Và vào năm 1895, tại ngôi đền Jokhang nổi tiếng ở Lhasa, Ngài đã được thọ đầy đủ giới Tỳ kheo từ vị Thầy Giáo thọ của mình, Phurchok Ngawang Jampa Rinpoche, người vừa là vị Thầy truyền Pháp vừa là vị Chủ lễ. Phurbuchok được sự hỗ trợ của rất nhiều bậc thầy Phật giáo lỗi lạc của Tây Tạng vào thời điểm đó, bao gồm cả Ling Rinpoche Lobsang Lungtok Tenzin Thinley và vị trụ trì tu viện Gaden, là Thầy hướng dẫn về Mật và lo liệu sắp đặt mọi việc theo yêu cầu của các buổi lễ truyền giới và tấn phong. Ngày 27 Tháng 9 Năm 1895 Ngài chính thức đảm nhận vai trò lãnh đạo cả về chính trị và tinh thần của Tây Tạng và ngay sau đó Tây Tạng bị rơi vào cuộc tranh giành lớn giữa Sa Hoàng của Nga và Thuộc địa Ấn Độ của Anh Quốc trên cuộc xâm lấn các vùng lãnh thổ rìa cận của mỗi vương quốc. Ngài Đạt Lai Lạt Ma đã dẫn dắt đất nước trải qua cuộc xâm lược của người Anh vào năm 1904 và cuộc xâm lược của Trung Quốc trên đất nước Tây Tạng từ năm 1909-1910 và đã vượt qua cả hai thời điểm thử thách sống còn này và tiếp tục duy trì quyền lực ngày càng được củng cố và mạnh mẽ hơn.

Vào năm 1910, khi tin tức lan truyền rằng Lu Chan, một vị tướng của lực lượng Mãn Châu của Trung Quốc, đã đến Lhasa, Đức Đạt Lai Lạt Ma và một số các quan chức cấp cao trong chính phủ đã chạy khỏi Lhasa và đi đến Ấn Độ. Nhóm vượt qua vùng Dromo và tổ chức một cuộc đàm phán với quân xâm lược Trung Quốc tại Jelep-la Pass, chấp nhận tách vùng Sikkim khỏi Tây Tạng.

Năm 1911, triều đại Mãn Thanh bị lật đổ và người Tây Tạng đã nhân cơ hội này để đánh đuổi quân Mãn Châu còn sót lại từ Tây Tạng. Đức Đạt Lai Lạt Ma trở về Tây Tạng và đã thực hiện áp dụng cầm quyền bằng chính trị một cách mạnh mẽ chưa từng thấy kể từ thời Đức Đạt Lai Lạt Ma V. Bên cạnh nỗ lực để hiện đại hóa Tây Tạng, Đức Đạt Lai Lạt Ma cũng đã cố gắng để loại bỏ những yếu tố quá cứng nhắc và áp đặt trong hệ thống các tu viện Tây Tạng. Trong thời gian sống lưu vong ở Ấn Độ, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã bị cuốn hút bởi thế giới hiện đại và Ngài đã cho phát hành những đồng tiền giấy và tiền xu đầu tiên của Tây Tạng. Vào ngày 13 Tháng Hai, Năm 1913, Ngài công bố bản Tuyên Ngôn Năm Điểm tái khẳng định độc lập của Tây Tạng. Cũng vào năm 1913 Ngài thành lập bưu điện đầu tiên ở Tây Tạng và đã gửi bốn thanh niên Tây Tạng sang nước Anh để học kỹ sư.

Năm 1914, Ngài tăng cường lực lượng quân sự của Tây Tạng bằng cách tổ chức đào tạo đặc biệt cho quân đội Tây Tạng. Năm 1917, Ngài thành lập Men-Tsee-Khang (Viện Y Học và Thiên Văn Học Tây Tạng) ở Lhasa để bảo tồn truyền thống độc đáo về Y học và Thiên Văn Học của Tây Tạng. Vì việc này, Ngài đã cho chọn ra khoảng một trăm người trẻ tuổi và thông minh để đào tạo ở Men-Tse-Khang. Năm 1923, Ngài thành lập một trụ sở cảnh sát ở Lhasa để đảm bảo cho sự an toàn và bình yên của người dân Tây Tạng. Trong cùng năm đó, Ngài đã thành lập Trường Anh ngữ đầu tiên của Tây Tạng tại Gyaltse. Thật đáng buồn là Ngài đã qua đời vào năm 1933 ở tuổi năm mươi tám trước khi kịp hoàn thành mục tiêu của mình cho sự hiện đại hóa của Tây Tạng.